"Voorgoed kan op deze plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden."

Jan Wolkers

Spiegelmonument 'Nooit Meer Auschwitz'

In 1977 werd de eenvoudige steen op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam vervangen door het Spiegelmonument. Het bestaat uit gebroken spiegels waarin de lucht wordt gereflecteerd. Volgens de ontwerper, de schrijver en beeldend kunstenaar Jan Wolkers, symboliseren de gebroken spiegels dat 'de hemel na Auschwitz nooit meer ongeschonden is'. In 1993 werd het monument vergroot en samen met de urn verplaatst naar het Amsterdamse Wertheimpark, waar sindsdien ook de jaarlijkse Nationale Holocaust Herdenking plaatsvindt.

Jan Wolkers over het monument

"Een gedenkteken maken op de plaats waar de urn met as van de slachtoffers uit het concentratiekamp Auschwitz in de Nederlandse aarde rust, lijkt een onmogelijke taak. Hoe kan je een vorm vinden om een misdaad te gedenken waarvan je het gevoel hebt dat die nog niet uitgewist zal zijn als onze planeet over twee of tweeduizend eeuwen in het heelal zal zijn opgelost. Tot barstens toe kan je je hersens afpijnigen of er een beeld wil opdoemen dat die schande en dat leed bij benadering zou kunnen weergeven. Je kijkt naar de hemel en je begrijpt niet dat dat blauwe uitspansel boven die ontzetting heeft gestaan, even onaangedaan en vredig als boven een wei met bloemen. En in een visioen van rechtvaardigheid zie je de blauwe lucht boven je vol barsten trekken, alsof de verschrikking die daar op aarde onder haar heeft plaatsgehad voorgoed de eeuwigheid geschonden heeft. Zo ben ik op het idee gekomen om gebroken spiegels op dat kleine stukje aarde boven die urn met as neer te leggen. Voorgoed kan op deze plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden."

Jan Wolkers (1925-2007), 1977

Urn met as

In januari 1952 organiseerde de Poolse regering een Internationale herdenking, zeven jaar na de bevrijding van Auschwitz-Birkenau. Uit een aantal landen werd een delegatie van Auschwitz-overlevenden uitgenodigd om deze internationale herdenking bij te wonen. Als onderdeel van de plechtigheid vulden alle delegaties, waaronder ook de Nederlandse, een urn met as. Deze as vormt de enige stoffelijke herinnering aan de miljoenen die tijdens de Holocaust zijn vermoord. De Nederlandse urn kreeg een plek onder een kleine grafsteen met de woorden ‘Nooit meer Auschwitz’ op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam.

Gedenkplaats

De jaarlijkse herdenking van de bevrijding van Auschwitz trok steeds meer belangstellenden. Halverwege de jaren zeventig werd de Auschwitz Herdenking (tegenwoordig de Nationale Holocaust Herdenking) een begrip. De gedenkplaats werd te klein. Tijdens de herdenking van 1977 werd het nieuwe monument van dichter en beeldend kunstenaar Jan Wolkers op de Oosterbegraafplaats onthuld. In 1993 werd het vernieuwde Spiegelmonument samen met de urn verplaatst naar het Wertheimpark in Amsterdam.