Actueel

29 | 08 | 2024

Project Oorlog voor de Rechter en digitalisering Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is een van de belangrijkste archieven over de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog werden ongeveer 425.000 Nederlanders (3% van de toenmalige bevolking) onderzocht in verband met de ‘bijzondere rechtspleging’. Zij werden verdacht van samenwerking met de Duitse bezetter, verraad, NSB-lidmaatschap of het in dienst treden bij het Duitse leger en komen om een van die redenen voor in het CABR. Het betreft zowel mensen die tot een straf zijn veroordeeld, als mensen van wie is gebleken dat de verdenking ongegrond was.

Het CABR geeft een indringend beeld van de Tweede Wereldoorlog. Het bevat informatie over verzetslieden die betrokken waren bij aanslagen, onderduikers die werden opgepakt bij razzia’s, Joden die zijn verraden door collaborateurs, en omstanders die uit de eerste hand vertellen wat zij zagen. Het CABR wordt beheerd door het Nationaal Archief in Den Haag en beslaat in totaal ongeveer 4 kilometer papier. De dossiers kunnen getuigenverslagen, lidmaatschapskaarten van de NSB, dagboeken, gratieverzoeken en soms foto’s bevatten.

Omdat het CABR talrijke bijzondere persoonsgegevens bevat is het op basis van de Archiefwet nu nog beperkt openbaar. Dit houdt in dat het alleen onder voorwaarden is in te zien. De verdachte moet zijn overleden, of je moet toestemming hebben van de verdachte om het dossier in te zien. In 2025 vervalt de openbaarheidsbeperking van het CABR, het grootste en meest opgevraagde oorlogsarchief uit de collectie van het Nationaal Archief. Het CABR, dat ongeveer 485.000 dossiers bevat, gevormd door 249 archiefvormende instanties, wordt daarmee openbaar.
Ook wordt het hele archief gedigitaliseerd, computer leesbaar gemaakt en online geplaatst. De eerste gescande documenten worden op 1 januari 2025 online gepubliceerd en daarmee digitaal toegankelijk voor een breed publiek.

Oorlog voor de Rechter

Het project Oorlog voor de Rechter (OvdR) zorgt voor het digitaliseren en ontsluiten van het CABR voor huidige en toekomstige generaties. OvdR is een gezamenlijk project van het Nationaal Archief, WO2NET, het Huygens Instituut en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. De digitale openstelling gebeurt in delen: vanaf 1 januari 2025 is een deel van de dossiers digitaal in te zien via www.oorlogvoorderechter.nl. De verwachting is dat vanaf 2027 alle dossiers digitaal raadpleegbaar zijn.

Zo blijft dit oorlogsarchief relevant voor een veranderende maatschappij en voor een wereld die steeds meer digitaal wordt. De verhalen uit het CABR worden hierdoor verbonden en doorgegeven aan toekomstige generaties, om op deze manier het verleden te blijven ontdekken, begrijpen en doorvertellen. Lees meer over het project Oorlog voor de Rechter.
Met kunstmatige intelligentie wordt alles vervolgens digitaal leesbaar en doorzoekbaar gemaakt. Om de documenten uit het CABR beter te begrijpen en te plaatsen binnen een bredere context worden ze verrijkt met achtergrondinformatie.

Gedurende het project gaan de betrokken partijen in gesprek met belangenorganisaties, Stichting Werkgroep Herkenning, het Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers (COVVS) en het Centraal Joods Overleg (CJO), over de omgang met persoonsgegevens.
De mogelijkheid om dwars door het CABR te zoeken zal nieuwe inzichten geven over gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, in al zijn diversiteit en vanuit verschillende perspectieven.

Informatiebijeenkomsten over openbaar en online CABR in heel Nederland

Vanaf 2025 is het CABR openbaar en voor iedereen in te zien. Vooruitlopend hierop worden verspreid over het land informatiebijeenkomsten gehouden, georganiseerd door Oorlog voor de Rechter in samenwerking met de Regionale Historische Centra en ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum (RHC). Er wordt ingegaan op het belang van het gemakkelijk bereikbaar maken van dit grootste oorlogsarchief van Nederland en op de impact hiervan op nabestaanden van de mensen die in het CABR voorkomen. Bekijk deze pagina voor een actueel overzicht van de informatiebijeenkomsten.

We komen nog op dit onderwerp terug.