Actueel

28 | 06 | 2024

Langs kronkelwegen van geluk

'Langs kronkelwegen van geluk' vertelt het aangrijpende verhaal van Herbert Sarfatij (1937-2023) en zijn Joodse familie tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland.

Herbert Sarfatij, historicus en archeoloog, neemt de lezer in Langs Kronkelwegen van Geluk mee in zijn zoektocht naar zijn eigen vroegste geschiedenis tijdens de oorlogsjaren 1940-1945. Als zesjarig Joods jongetje uit Amsterdam wordt Herbert ondergebracht bij een pleeggezin in Friesland. Hij blijft daar ruim twee jaar, krijgt een nieuwe naam en identiteit en leert te zwijgen over zijn Joodse afkomst. Zijn vader, zeeman, wordt in 1939 met de Nederlandse Koopvaardij naar de VS gestuurd. Herberts moeder en broer worden op hun onderduikadres verraden en komen als strafgeval in Westerbork terecht, met bestemming Auschwitz. Zonder dat hij het weet zal Herberts vader een grote rol spelen in een ingenieus plan van Nederlandse verzetsmensen om Herberts moeder en broer te redden. 

Het boek begint met Sarfatij’s ontmoeting met professor Jacques Presser, bij wie hij in de jaren ’60 van de twintigste eeuw geschiedenis studeerde aan de Universiteit van Amsterdam. Hij hoopte met zijn eigen familiegeschiedenis bij te dragen aan Pressers onderzoek naar de vervolging van Nederlandse Joden, maar wat Herbert zelf uniek en bijzonder vond, leek voor Presser een al te bekend verhaal. Presser publiceerde in 1965 zijn bekende boek Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945. Uiteindelijk blijkt het contact met Presser voor Sarfatij de inspiratiebron om diepergaand onderzoek te doen naar de eigen oorlogsgeschiedenis, met onverwachte feiten en inzichten als resultaat.

Sarfatij begint zijn eigen verhaal met dat van zijn ouders, Bram en Jeanne, die verschillende pogingen ondernamen om te ontkomen aan de nazi-vervolging. Bram was veelal niet thuis vanwege zijn werk als zeeman, wat Jeanne alleen achterliet om te bedenken hoe zij haar familie kon redden. Jeanne’s pogingen om deportatie te vermijden omvatten het werken voor de Joodse Raad, waar ze documenteert hoe ze probeerde zichzelf en haar kinderen te beschermen.

Het boek vertelt over de verschillende fases van de onderduik waarin de familieleden zich bevonden. Ze verhuisden vaak om aan de greep van de nazi’s te ontsnappen. De details van hun onderduik zijn levendig en vertellen over de constante dreiging en de noodzaak van snelle verplaatsingen. Sarfatij zelf beschrijft verschillende onderduikadressen door heel Nederland, die hem uiteindelijk veiligheid boden.

De gevangenneming van familieleden en hun deportatie naar concentratiekampen vormt een van de meest tragische delen van het boek. Sarfatij geeft een emotionele beschrijving van de effecten van deze gebeurtenissen op zijn familie, zowel tijdens als na de oorlog. Hij reflecteert op de psychologische en emotionele impact die deze ervaringen op hem en zijn familieleden hebben gehad.
Herbert Sarfatij’s verhaal is niet alleen een persoonlijke geschiedenis maar dient zowel als documentatie van verzetsstrategieën als van de veerkracht en het doorzettingsvermogen van zijn familie tijdens een van de donkerste perioden van de 20e eeuw. Hij sluit het boek af met een overzicht van de naoorlogse jaren, waarin hij en zijn familie hun leven opnieuw proberen op te bouwen ondanks het blijvende trauma van de oorlog.

'Langs kronkelwegen van geluk' biedt een uniek perspectief op de Holocaust door de ogen van iemand die persoonlijk heeft ervaren hoe het is om Joods te zijn in een door oorlog verscheurd Nederland. Het illustreert niet alleen de historische gebeurtenissen, maar benadrukt ook de menselijke aspecten van angst, verlies, en overleving. Sarfatij’s gedetailleerde verslag biedt een belangrijke bijdrage aan het begrip van de complexe dynamiek van de Holocaust en kan als voorbeeld dienen van de onverwoestbare menselijke geest.

..............

Herbert Sarfatij heeft zich jaren lang ingezet voor het Auschwitz Comité en de redactie van het Auschwitz Bulletin.