Actueel

26 | 05 | 2025

Documentaire ‘Kinderen van de Koele’

Op 1 mei 2025 was in Nijverdal de première van de documentaire Kinderen van de Koele. Een documentaire over vijf Joodse meisjes die ondergedoken zaten in een houten huisje bij een zandkuil in Nijverdal. De documentaire is gebaseerd op passages uit het boek Het Grote Kinderspel van Bert Jan Flim.
Noot: Bert Jan Flim: Het grote kinderspel. Hoe verzetsgroep NV honderden joodse kinderen liet onderduiken. Amphora Books: Amsterdam 2020, ISBN 978-90-6446-115-6.

Vijf Joodse meisjes

Via via komen de vijf Joodse meisjes, Lea, Henny, Greetje, Ronny en Ellie, terecht bij Jaap Musch (geboren 1913) in het landhuisje bij de ‘koele’, dat gold als een vast onderduikadres.
Het huisje, bij de zandkuil aan de Bonteweg in Nijverdal, was een soort buitenverblijf van bakker Flim, de opa van schrijver Bert Jan. De meisjes werden daar verzorgd door Jaap Musch, een van de oprichters van de Nederlandse verzetsorganisatie NV.
Een ander Joods meisje, Rosie, zat elders in Nijverdal ondergedoken, maar was regelmatig op bezoek bij haar leeftijdsgenootjes in het huisje.
Jaap Musch leerde de meisjes bij onraad het bos in te vluchten en “te rennen zo hard als je kon, zonder omkijken”.
Noot: Er stonden zeven ongeveer gelijke huisjes. Een ervan (niet dat van de onderduikers) is verplaatst en staat er nog. De rest is verdwenen.

Jaap Musch

In september 1944 werd, door een gruwelijk toeval, de verblijfplaats van Jaap Musch en de meisjes ontdekt. De commandant van het strafkamp Erica bij Ommen de Nederlander K.L. Diepgrond verkeerde in de veronderstelling dat er in het bos benzine verborgen was. De wachtmeesters die hem begeleidden zagen nog juist hoe de meisjes bij hun nadering op bevel van Jaap Musch, zoals hen geleerd was, het bos in vluchtten. Dat was verdacht. Zij vroegen Jaap naar zijn naam en deze antwoordde: "Jaap-Musch-o-nee-Jaap-Vogel". Dat was eveneens verdacht. Zij papieren vermeldden dat Jaap een Limburgs mijnwerker was. Dat deed waarschijnlijk de deur dicht. Jaap werd meegenomen naar kamp Erica, waar hij door toevallig op bezoek zijnde leden van de Sicherheitsdienst uit Arnhem werd verhoord. Ondanks gruwelijke martelingen liet Jaap niets los, hetgeen zijn ondervragers dermate irriteerde dat zij na anderhalve dag het bevel gaven hem te executeren. Jaap werd op 7 september 1944 doodgeschoten in de bossen bij Erica. Na de oorlog, op 29 juni 1945 is hij met militaire eer herbegraven op de begraafplaats van Ommen. De meisjes hebben het allen overleefd. Zij werden naar nieuwe adressen gebracht in Lemelerveld.

Aanwezigheid van Rosie Colthof

Heel bijzonder, bij de première van de documentaire, was de aanwezigheid van Rosie Colthof (93). Zij zat elders ondergedoken in Nijverdal en kwam regelmatig op bezoek bij de meisjes die in het huisje ‘in de koele’ zaten ondergedoken. "Het was bijzonder om hierbij aanwezig te zijn", vertelt ze. "En het verbaasde me wel een beetje dat er zoveel belangstelling voor was. Dat geeft toch wel een fijn gevoel." Het was voor Rosie niet echt bijzonder om terug te zijn op deze plek, omdat ze hier na de oorlog wel vaker is geweest. "Ik heb tot 1 mei 1946 bij de familie Krommendijk gewoond, omdat ik niet wist of er nog iemand van mijn familie in leven was. Toen bleek een oom van mij nog te leven. Zodra hij hoorde dat ik nog leefde, kwam hij naar me toe. Met hem ben ik in Deventer gaan wonen."

Documentaire

De kinderen van de Koele is gefilmd door Nijverdaller Arthur de Meijer van De Waarom Fabriek. Dat gebeurde op basis van een script van, regisseur en scriptschrijver, Sanne Kamst-Velthuis.
Kamst-Velthuis: “Het is geweldig dat mevrouw Rosie Colthof bij de première aanwezig is. Zij leverde niet alleen de feiten voor het verhaal, maar gaf het ook gevoel."
In een podcast wordt het een en ander verteld over de voorbereidingen van de documentaire 'Kinderen van de Koele'. De podcast kun je beluisteren via YouTube
De documentaire is te zien in de vaste expositie van het Memory Museum in Nijverdal.