Actueel

28 | 04 | 2025

Documentaire 73 procent

Waarom werden vanuit Nederland veel meer Joden weggevoerd en vermoord dan in enig ander West-Europees land? Deze confronterende en pijnlijke vraag staat centraal in de documentaire 73 procent van regisseur Jaap van Eyck.

Van de circa 140.000 Joden die in 1940 in Nederland woonden, werd 73 procent vermoord in vernietigingskampen. In België ging het om 40 procent van de Joden en in Frankrijk om circa 25 procent. In Denemarken was het twee procent. In Oost-Europa was de moordpartij nog groter.
Van alle West-Europese landen zijn ook in absolute aantallen de cijfers in Nederland het hoogst. Waar in België 25.000 en in Frankrijk 80.000 Joden vermoord zijn, zijn dat er in Nederland 102.000.
In de documentaire 73 procent onderzoeken historici en experts hoe dit grote verschil te verklaren is. Lange tijd werd gewezen op een houding van wegkijken of zelfs actieve medewerking aan de Jodenvervolging  door de Nederlandse samenleving. Ze laten zien dat het verhaal complexer is dan vaak wordt gedacht.

Max Arian

Centrale figuur in de documentaire is journalist Max Arian. Arian werd als kind door het verzet uit de Joodse crèche in Amsterdam gesmokkeld. Hij overleefde als kind de oorlog dankzij onderduik bij een Limburgs gezin. Nog steeds heeft hij veel contact met de kleinkinderen en achterkleinkinderen van het gezin in Limburg dat hem met veel liefde opving
In 1992 publiceerde Arian als een van de eersten, in de Groene Amsterdammer Nederland deportatie land, over de relatief hoge Nederlandse slachtoffercijfers. 
Naast Max Arian komen verder historici als Bart van der Boom en Michal Citroen aan het woord, evenals Emile Schrijver, directeur van het Nationaal Holocaustmuseum, en Alfred Edelstein, voormalig directeur van de Joodse Omroep. 
Een groot deel van de documentaire bestaat uit animaties die de geschiedenis visueel tot leven brengen.

Wegkijken of iets anders?

73 procent. Hoe kon dit gebeuren? Anno 2025 is de meest gangbare verklaring dat de meerderheid van de Nederlanders de Joden in de steek liet. Door weg te kijken, te berusten of zelfs actief mee te werken met de bezetter. Onder andere via bureaucratische procedures. Dáárom zijn hier zo veel Joden weggevoerd. Maar klopt dit beeld wel? 
In 73 procent laten experts en historici de werkelijke oorzaken van dit schrijnende verschil zien. Ze laten zien dat het complexer is, dat er meer speelde dan de gangbare verklaringen doen vermoeden, dat er meer speelde dan we vaak denken.

Bureaucratie

In een onderzoek uit 2008 suggereerden historici Pim Griffioen en Ron Zeller dat de relatief milde houding van de Duitse bezetter in Nederland ertoe kan hebben bijgedragen dat Joden minder snel onderdoken dan in andere landen. In 2009 wees historicus Johannes Houwink ten Cate daarnaast op de rol van de Nederlandse bureaucratie, die door haar medewerking en administratieve precisie de uitvoering van de Jodenvervolging vergemakkelijkte.

De documentaire 73 procent, een productie van de joodse redactie van de EO, is geregisseerd door Jaap van Eyck.

Wanneer te zien?

De documentaire is zondag 4 mei, de dag van Dodenherdenking, om 15.25 uur te zien op NPO 2.